W dniu 22 września 2023 roku weszła w życie zmiana przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296) dotycząca spraw z zakresu prawa pracy. Co prawda, zmiany te są niewielkie, ale ważne, gdyż mają one na celu wzmocnienie ochrony zwolnionych pracowników. Mówiąc ściślej – chodzi o postępowania w sprawach o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne lub o przywrócenie do pracy.
Obowiązek dalszego zatrudnienia do prawomocnego zakończenia postępowania
Na wstępie należy wskazać, iż w momencie, gdy pracodawca wypowie swojemu pracownikowi umowę o pracę, to taki pracownik może złożyć do sądu pracy odpowiedni wniosek. Następnie, gdy sąd pracy uwzględni wniosek zwolnionego pracownika, może on uznać wypowiedzenie umowy o pracę za bezskuteczne lub przywrócić pracownika do pracy.
Co istotne, sąd – uznając wypowiedzenie umowy o pracę za bezskuteczne lub przywracając pracownika do pracy – jest obowiązany do nałożenia w wyroku na pracodawcę obowiązek dalszego zatrudnienia pracownika do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.
Zabezpieczenie dla pracownika szczególnie chronionego
Ponadto, nowelą Kodeksu postępowania cywilnego z dnia 22 września 2023 roku przyznano nowe uprawnienia pracownikom, którzy podlegają szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia.
Pracownik podlegający szczególnej ochronie może (w toku sprawy o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne lub o przywrócenie do pracy) wystąpić do sądu o udzielenie zabezpieczenia poprzez nakazanie dalszego zatrudniania tego pracownika przez pracodawcę do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. Warto zaznaczyć, że pracownik może wystąpić o udzielenie takiego zabezpieczenia na każdym etapie postępowania. Sąd natomiast – co do zasady – jest obowiązany uwzględnić wniosek zwolnionego pracownika i udzielić mu takiego zabezpieczenia, które to wydaje w drodze postanowienia. Podstawą udzielenia zabezpieczenia jest jedynie uprawdopodobnienie istnienia roszczenia.
Uprawdopodobnienie istnienia roszczenia jest niczym innym jak uzasadnieniem zgłoszonych twierdzeń o istnieniu interesu, które jest poparte źródłami. „Obowiązek uprawdopodobnienia dotyczy zarówno okoliczności faktycznych, na których wnioskodawca opiera swoje roszczenie, jak i podstawy prawnej. Źródłem roszczenia może być, przykładowo, czynność prawna, przepis ustawy czy akt administracyjny, co uprawniony powinien wskazać. Uprawdopodobnienie roszczenia oznacza zatem, że przedstawi i należycie uzasadni on twierdzenia, które stanowią podstawę owego roszczenia” (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 04 lutego 2015 roku, sygn. akt V ACz 66/15).
Odmowa udzielenia zabezpieczenia przez sąd
Sąd może jednak odmówić udzielenia zabezpieczenia wyłącznie w przypadku, gdy roszczenie zwolnionego pracownika jest oczywiście bezzasadne. Mówiąc inaczej, roszczenie oczywiście bezzasadne jest wykrywalne na samym początku złożonego przez pracownika wniosku o udzielenie zabezpieczenia, gdyż wprost wynika z niego, że osoba go składająca nie zasługuje na udzielenie jej pomocy prawnej, np. nie jest to osoba uprawniona do złożenia takiego wniosku. „Oczywista bezzasadność roszczenia to bezzasadność niebudząca jakichkolwiek wątpliwości co do tego, że roszczenie, z którym występuje powód, nie zasługuje na udzielenie mu ochrony prawnej, a wniosek taki nasuwa się niezwłocznie po zaznajomieniu się z roszczeniem oraz jego podstawą faktyczną i prawną” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 19 października 2021 roku, sygn. akt I ACa 888/21).
Pracownik podlegający szczególnej ochronie – kim jest?
Szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia podlegają w szczególności:
- pracownice w ciąży,
- pracownicy na urlopach macierzyńskich, rodzicielskich, ojcowskich, wychowawczych,
- pracownicy w wieku przedemerytalnym,
- pracownicy powołani do zasadniczej służby wojskowej albo terytorialnej służby wojskowej,
- działacze związków zawodowych,
- członkowie rady pracowników i członkowie rady pracowniczej przedsiębiorstwa państwowego,
- społeczni inspektorzy pracy,
- posłowie, senatorowie, radni.
Dalsze zatrudnienie do egzekucji
Postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia podlega wykonaniu w drodze egzekucji. Oznacza to, że sąd – na wniosek uprawnionego pracownika – może w postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia zagrozić obowiązanemu pracodawcy nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej na rzecz takiego pracownika na wypadek naruszenia obowiązków określonych w tym postanowieniu.
Co istotne, zgodnie ze zmianami przepisów Kodeksu postępowania cywilnego – pracodawca ma prawo do złożenia do sądu drugiej instancji zażalenia na postanowienie w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia, o którym mowa powyżej.
Trzeba jednak wskazać, iż w przypadku uprawomocnienia się postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, pracodawca może jedynie wnieść o jego uchylenie, jeżeli udowodni, że po udzieleniu zabezpieczenia zaistniały przesłanki, takie jak:
- ciężkie naruszenie przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych,
- popełnienie przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem,
- zawiniona przez pracownika utrata uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.
Pracodawca nie może jednak żądać zmiany prawomocnego postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, gdyż zgodnie z przepisami jest to niedopuszczalne.
Konkludując, wyżej wskazane zmiany przepisów Kodeksu postepowania cywilnego w zakresie prawa pracy mają istotne znaczenie dla pracowników, którym wypowiedziano umowę o pracę, a w szczególności dla pracowników podlegających szczególnej ochronie. Zmiany te z całą pewnością zagwarantują skuteczniejszą ochronę zwolnionych pracowników.