Na czym polega zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwa?
Istotne zmiany dla wielu przedsiębiorców w Polsce wprowadza ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz.U. z 2018 r. poz. 1629), która weszła w życie w niedzielę 25 listopada 2018 r. Art. 1 niniejszej ustawy stanowi, iż reguluje ona zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy, który we własnym imieniu wykonywał działalność gospodarczą na podstawie wpisu do CEIDG oraz kontynuowania działalności gospodarczej wykonywanej z wykorzystaniem tego przedsiębiorstwa. Celem regulacji jest stworzenie instytucji, która pozwoli następcom prawnym przedsiębiorcy zachować ciągłość funkcjonowania przedsiębiorstwa po śmierci tegoż przedsiębiorcy, co stanowi jednoczesne wzmocnienie ochrony praw osób trzecich związanych z prowadzeniem danej działalności gospodarczej.
Wprowadzone zmiany są o tyle znaczące, iż dotąd śmierć przedsiębiorcy była równoznaczna z likwidacją przedsiębiorstwa, natomiast obecnie przedsiębiorstwo będzie mogło się rozwijać – generować przychody i zyski, zachowane zostaną miejsca pracy, a także wykonywane będą wszelkie istniejące zobowiązania. W art. 2 powołanej ustawy wprowadzono pojęcie przedsiębiorstwa w spadku, które obejmuje składniki niematerialne i materialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące mienie przedsiębiorcy w chwili jego śmierci.
Kto może być zarządcą sukcesyjnym?
Zarządcą sukcesyjnym może być wyłącznie osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych, o ile nie został prawomocnie orzeczony wobec niej zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, o którym mowa w art. 373 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe lub środek karny albo środek zabezpieczający w postaci zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej, obejmującego działalność gospodarczą wykonywaną przez przedsiębiorcę lub działalność gospodarczą w zakresie zarządu majątkiem.
W ustawie o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej wskazano dwa sposoby powołania zarządcy sukcesyjnego, przy czym w obu przypadkach osoba powołana musi wyrazić zgodę na pełnienie niniejszej funkcji. Pierwszą możliwością jest wskazanie określonej osoby oraz dokonanie właściwego wpisu do CEIDG, natomiast drugi ze sposobów wiąże się z zastrzeżeniem przez przedsiębiorcę, iż z chwilą jego śmierci wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym. Zarówno powołanie, jak i wyrażenie zgody wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności. Funkcję zarządcy sukcesyjnego w jednym czasie, może pełnić wyłącznie jedna osoba.
Uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy, gdy ten sam nie uczynił tego za życia, ma także jego małżonek będący współwłaścicielem przedsiębiorstwa oraz osoby, które je dziedziczą. Do powołania zarządcy sukcesyjnego w takim przypadku wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100. Powołanie zarządcy sukcesyjnego oraz wyrażenie zgody osób, którym przysługuje wspomniany udział w przedsiębiorstwie wymagają zachowania formy aktu notarialnego. Przedmiotowe uprawnienie wygasa z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy.
Jakie czynności podejmować może zarządca sukcesyjny?
Zarząd sukcesyjny obejmuje zobowiązanie do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku. Zarządca może samodzielnie dokonywać czynności zwykłego zarządu, zaś w zakresie go przekraczającym musi uzyskać zgodę wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku – w przypadku braku takiej zgody czynności może dokonać za zezwoleniem sądu.
Osoba pełniąca funkcję zarządcy sukcesyjnego będzie mogła pozywać i być pozywaną w sprawach wynikających z wykonywanej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej lub prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz brać udział w postępowaniach administracyjnych, podatkowych i sądowoadministracyjnych. W postępowaniach w takich sprawach zarządca sukcesyjny działać będzie w imieniu własnym, na rzecz właściciela przedsiębiorstwa w spadku. Nadto jako osoba prowadząca przedsiębiorstwo w spadku, będzie mógł także występować w postępowaniach pozasądowych, m.in. z udziałem konsumentów.
Zasadniczo zarządca sukcesyjny nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku, jednakże ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego wykonywania swoich obowiązków.
Czy umowy o pracę trwają w okresie zarządu sukcesyjnego?
Co istotne, zarząd sukcesyjny ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy przewiduje kontynuację istniejących stosunków pracy – umowy te wygasną dopiero z chwilą wygaśnięcia zarządu, o ile przed tym dniem nie nastąpi przejście zakładu pracy na nowego pracodawcę. Odmiennie przyjęto, gdy zarządca został powołany po śmierci przedsiębiorcy – wówczas umowy o pracę zasadniczo wygasają z upływem 30 dni od dnia śmierci przedsiębiorcy. Możliwe jest jednakże podpisanie z tymi pracownikami porozumień o kontynuacji stosunków pracy.
Czy zarządca sukcesyjny otrzymuje wynagrodzenie?
Do kwestii wynagrodzenia zarządcy sukcesyjnego stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące zlecenia. Funkcja ta może być więc sprawowana odpłatnie bądź nieodpłatnie. Zarządca sukcesyjny może zawrzeć umowę z osobami na rzecz których działa, określającą jego wynagrodzenie, a gdy jego wysokość nie została sprecyzowana, zaś zarządca nie zobowiązał się wykonać swojej funkcji bez wynagrodzenia, należne jest mu wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy.
Jak długo trwa zarząd sukcesyjny?
Na ogół zarząd sukcesyjny trwać ma do czasu dokonania działu spadku, a w innym wypadku przez 2 lata począwszy od dnia śmierci przedsiębiorcy. W wyjątkowych sytuacjach możliwe jest przedłużenie czasu trwania zarządu przez sąd – jednak na okres nie dłuższy niż pięć lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.
Ustawa umożliwia także odwołanie zarządcy dokonane przez przedsiębiorcę, w razie złożenia mu oświadczenia w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Jednakże, również sam zarządca może zdecydować o rezygnacji z pełnienia niniejszej funkcji składając odpowiednie oświadczenie przedsiębiorcy (w formie pisemnej pod rygorem nieważności).
Art. 59 powołanej ustawy przytacza nastomiast okoliczności, po zaistnieniu których zarząd sukcesyjny wygasa z mocy prawa, są to sytuacje takie jak: ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy, dzień nabycia spadku w całości przez jedną osobę, dzień uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.