Przedawnienie to instytucja prawa cywilnego, której działanie polega na zmianie treści stosunków prawnych ze względu na upływ czasu oraz niewykonywanie przez uprawnionego przysługujących mu uprawnień. Osoba uprawniona (wierzyciel) nie jest bowiem zobowiązana do korzystania ze swego prawa – dochodzenia roszczeń, jednakże musi wziąć pod uwagę fakt powstania w takiej sytuacji niekorzystnych dla siebie skutków prawnych, łącznie z utratą możliwości ich późniejszego dochodzenia.
Podstawowym uzasadnieniem ubezskutecznienia dochodzenia roszczenia majątkowego po upływie określonego czasu jest bezczynność uprawnionego. Instytucja przedawnienia ma motywować go do szybkiego dochodzenia swoich praw, celem likwidacji stanu niepewności prawnej.
Czy sąd może nie uwzględnić terminu przedawnienia roszczeń?
Zgodnie z art. 117 § 1 kodeksu cywilnego, w wyjątkowych przypadkach sąd może po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności. W przepisie tym wskazano pewne okoliczności, jakie sąd winien wziąć pod uwagę korzystając ze wspomnianego uprawnienia, są to: długość terminu przedawnienia, długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia oraz charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania dłużnika na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.
Krótsze terminy przedawnienia
Ustawą o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dnia 13 kwietnia 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104) dokonano skrócenia podstawowego terminu przedawnienia, który dotychczas wynosił 10 lat. Z dniem 9 lipca 2018 r., a więc z dniem wejścia w życie powyżej wskazanej ustawy, ów termin wynosi 6 lat. Jest to termin przedawnienia roszczeń majątkowych, które najczęściej mają charakter jednorazowy, np. roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy. Natomiast dla roszczeń o świadczenia okresowe (jak choćby o zapłatę czynszu dzierżawy – ten bowiem płacony jest w odstępach czasowych z góry określonych), a także dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej termin przedawnienia wynosi jak dotąd 3 lata.
Uzasadnienie zmian
Nowelizacja przygotowana została w resorcie sprawiedliwości, a argumentem przywołanym dla przedmiotowych zmian są trudności dowodowe, jako że „po upływie zbyt długiego okresu trudno jest nie tylko wykazać roszczenie, ale przede wszystkim jego ewentualne wygaśnięcie”. W aktualnym stanie prawnym wzmocniona ma zostać pozycja konsumentów – czyli zgodnie z art. 22 § 1 kodeksu cywilnego, osób fizycznych dokonujących z przedsiębiorcą czynności prawnych niezwiązanych bezpośrednio z ich działalnością gospodarczą lub zawodową, będą oni bowiem chronieni w ten sposób, iż po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. Ministerstwo Sprawiedliwości wskazuje – „Nowe rozwiązania są między innymi odpowiedzią na częste praktyki niektórych firm windykacyjnych. Wykorzystują one nieświadomość ludzi i masowo skupują za bezcen przedawnione roszczenia, licząc na to, że dłużnicy nie podniosą przed sądem zarzutu przedawnienia”.
Kiedy upływa termin przedawnienia?
W zakresie sposobu liczenia upływu terminu przedawnienia także dokonano zmian. Dotychczas bieg przedawnienia dobiegał końca wraz z upływem określonego dziesięcioletniego lub trzyletniego terminu. Obecnie bieg przedawnienia kończy się z upływem ostatniego dnia roku kalendarzowego – tym samym pośrednio wydłużono terminy przedawnienia. Ministerstwo Sprawiedliwości wskazuje, że jest to swoiste ułatwienie dla wierzycieli, którzy nie będą zmuszeni do dokonywania szczegółowych obliczeń od jakiej daty ich roszczenia nie można już dochodzić przed sądem. Jednakże w przypadku terminów przedawnienia krótszych niż dwa lata, wydłużenie czasu do końca roku kalendarzowego nie znajdzie zastosowania.
Co z biegiem terminu przedawnienia roszczeń rozpoczętym przed zmianą ustawy?
Wspomniana nowelizacja wprowadza pewne zasady postępowania z roszczeniami, które powstały przed dniem wejścia w życie zmian (czyli przed 9 lipca 2018 r.) i do tego dnia nie nastąpiło ich przedawnienie. Wobec takich roszczeń zastosowanie w kwestii ustalania czy się przedawniły stosowane są już nowe przepisy, czyli zarówno skrócone terminy przedawnienia, jak i ograniczenia w ich dochodzeniu.
Co w sytuacji gdy nowy termin przedawnienia jest krótszy niż ten obowiązujący według przepisów dotychczasowych?
W takim wypadku bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia 9 lipca 2018 r. (czyli od dnia wejścia w życie zmian wprowadzonych nowymi przepisami). Jeśli jednak przedawnienie przy zastosowaniu przepisów dotychczasowych nastąpiłoby wcześniej, a więc przed tą datą, wówczas należy przyjąć, że nastąpiło ono właśnie w tym wcześniejszym terminie. Jak wspomniano wyżej nowe przepisy mają chronić konsumentów przed nękaniem ich przez firmy windykacyjne, które próbują dochodzić od nich roszczeń już przedawnionych. Roszczenia przedawnione przysługujące przeciwko konsumentowi, co do których do dnia 9 lipca 2018 r. nie podniesiono zarzutu przedawnienia, nie mogą być już dochodzone, bowiem należy do nich zastosować nowe regulacje, a te przewidują, że po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego konsumentowi. Natomiast w sytuacji gdy to konsumentowi przysługuje roszczenie powstałe przed wejściem w życie nowelizacji i nie jest ono jeszcze przedawnione, stosować należy dotychczasowe przepisy – zarówno te dotyczące terminów przedawnienia, jak i jego skutków.