Kilka wstępnych uwag
Każdemu z nas przysługują określone prawa osobiste. Niektóre z nich zapisane są wprost w Konstytucji lub poszczególnych ustawach, określenie innych wymaga interpretacji i analizy całego systemu prawnego. Jednym z niezbywalnych praw człowieka jest prawo do wizerunku, które wynika z art. 23 Kodeksu Cywilnego. Wizerunek jest podstawowym dobrem osobistym człowieka, obok innych takich jak zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, który podlega ochronie prawa cywilnego.
Relacja rodzic-dziecko
Jak powszechnie wiadomo dziecko od urodzenia do ukończenia 18 roku życia pozostaje pod opieką rodziców lub opiekunów prawnych. Oznacza to, że rodzice aż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności sprawują władzę rodzicielską, a z tego tytułu przysługują im określone prawa i obowiązki wobec małoletniego. Rodzice mają tym samym prawo, a zarazem obowiązek, chronić wizerunek swojego dziecka.
W przypadku dziecka mamy do czynienia z sytuacją, gdy prawo do decydowania o wizerunku mają najczęściej rodzice (opiekunowie prawni), chociaż wizerunek przynależy do dziecka. Każda wykonana fotografia, która przedstawia dziecko w sposób umożliwiający jego zidentyfikowanie jest utrwaleniem wizerunku małoletniego.
Szczegółowo kwestię wizerunku (zarówno dorosłego jak i małoletniego) reguluje ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U z 2019 poz. 1231 z późn. zm). Art. 81 tej ustawy stanowi, że „rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej”. Dziecko, nie posiadając pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może samodzielnie rozporządzać swoimi prawami – decyzja o rozpowszechnieniu wizerunku należy do rodziców W kontekście zasad wykonywania władzy rodzicielskiej zgoda ta powinna być udzielona przez jednego z rodziców. Zgoda jednego z rodziców na wykorzystanie wizerunku dziecka musi zostać udzielona np. w przypadku fotografowania dziecka w czasie zajęć przedszkolnych, udziału w zajęciach pozalekcyjnych itp.
Dziecko w Internecie
W dzisiejszym świecie, biorąc pod uwagę rozwój mediów społecznościowych, zdjęcia dzieci publikowane są coraz częściej w Internecie. Co więcej, zdarzają się także rodzice, którzy regularnie publikują zdjęcia i filmy z udziałem swoich pociech. Sytuacja komplikuje się, jeśli jeden z rodziców nie wyraża zgody na publikacje fotografii dziecka w Internecie. Co może wtedy zrobić? Przede wszystkim wyraźnie wskazać, że nie zgadza się na publikowanie wizerunku swojego dziecka i zażądać usunięcia zdjęć czy filmów z jego udziałem. W przypadku konfliktu na tym tle każdy z rodziców może wystąpić do sądu, domagając się rozstrzygnięcia powstałego sporu.
Rola sądu w ochronie wizerunku dziecka
Jeżeli dane działanie rodzica jest sprzeczne z dobrem dziecka lub z istotą i celem władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może określić sposób wykonywania tej władzy wobec dziecka i jego praw, a w szczególności zakazać publikacji zdjęć. Zakaz taki sąd może wydać zwłaszcza wtedy, gdy wizerunek dziecka na zdjęciu uwłacza jego godności lub wskazuje na możliwość popełnienia przestępstwa. Sąd zajmie się także sprawą wtedy gdy rodzice nie dojdą w kwestii rozpowszechniania wizerunku dziecka do porozumienia, a zostanie to uznane za istotne sprawy dziecka.
Należy także pamiętać, że wizerunek jest traktowany jako dane osobowe, a te podlegają ochronie, którą może zapewnić m.in. rozporządzenie o ochronie danych osobowych (RODO).
Kiedy zgoda nie jest wymagana?
Zgoda rodziców nie jest wymagana w przypadkach określonych w ustawie. Jako najczęstsze wskazać należy np. popularne w mediach społecznościowych sesje fotograficzne dziecka za które osoba pozująca otrzyma wynagrodzenie,. Warto jednak aby fotograf przed wykonaniem swojej pracy, przedłożył rodzicowi pisemną zgodę na publikacje. Ponadto, zezwolenia nie wymaga rozpowszechnienie wizerunku osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza. Jeśli więc w szkole odbywa się np. rozpoczęcie roku szkolnego i dziecko stanowi jedną z wielu osób ujętych na wspólnym zdjęciu, wówczas szkoła nie jest zobowiązana do wystąpienia o zgodę do wszystkich rodziców dzieci. O tym czy coś jest „szczegółem” całości zdjęcia czy też nie decydują często konkretne okoliczności, a pomocny w ich stwierdzeniu może być wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 30 stycznia 2014 r. (sygn. I ACa 1452/13, LEX nr 1425612 ), którego teza brzmi: „Dla zastosowania art. 81 ust. 2 pkt 2 ustawy prawo autorskie i prawa pokrewne rozstrzygające znaczenie ma ustalenie w strukturze przedstawienia relacji między wizerunkiem osoby domagającej się ochrony a pozostałymi elementami jego treści. Co za tym idzie rozpowszechnianie wizerunku nie wymaga zezwolenia, jeśli stanowi on jedynie element akcydentalny lub akcesoryjny przedstawionej całości, tzn. w razie usunięcia wizerunku nie zmieniłby się przedmiot i charakter przedstawienia.”
Zgoda nie jest także wymagana w przypadku gdy dziecko jest osobą powszechnie znaną, a tym bardziej gdy osobami publicznymi są także rodzice małoletniego.
Warto pamiętać, że w świecie powszechnego dostępu do Internetu, raz umieszczone zdjęcie dziecka, może być wielokrotnie kopiowane i wykorzystywane. Należy więc zwracać szczególną uwagę na publikacje oraz ich kolejne przetwarzanie przez osoby trzecie, a w przypadku naruszania prawa do ochrony wizerunku dziecka podejmować stosowne kroki prawne, żądając zaprzestania naruszeń oraz usunięcia umieszczonych w sieci materiałów.