Na tak postawione pytanie często słyszymy odpowiedź, że poddanie się leczeniu odwykowemu jest dobrowolne. I trudno się z tym stwierdzeniem nie zgodzić. Generalnie bowiem jeśli osoba bezpośrednio zainteresowana sama nie chce sobie pomóc trudno uszczęśliwiać ją na siłę. Należy jednak pamiętać, że prawo przewiduje pewne mechanizmy pozwalające na przymusowe poddanie osoby uzależnionej od alkoholu leczeniu odwykowemu. Nawet jeśli nie zawsze okazują się one skuteczne warto o nich wiedzieć i w razie potrzeby umieć z nich skorzystać.
Kiedy można osobę uzależnioną poddać przymusowemu leczeniu?
Zgodnie z przepisami ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, osoba uzależniona od alkoholu może zostać zobowiązana do leczenia gdy w związku z nadużywaniem alkoholu powoduje rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, uchyla się od pracy albo systematycznie zakłóca spokój lub porządek publiczny. O przymusowym leczeniu orzeka sąd, a postępowanie sądowe wszczyna się na wniosek gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych lub prokuratora.
Co więc zrobić gdy zastosowanie przymusowego leczenia odwykowego wydaje nam się jedynym rozwiązaniem? Należy zwrócić się właśnie do gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, właściwej według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy (osoby uzależnionej) i zgłosić problem alkoholowy tej osoby. Należy też wskazać na występowanie rozkładu życia rodzinnego, demoralizacji małoletnich, uchylania się od pracy albo systematycznego zakłócania spokoju lub porządku publicznego.
Jakie działania podejmuje Komisja?
Komisja wskutek takiego sygnału powinna przeprowadzić postępowanie mające na celu ustalenie faktu uzależnienia od alkoholu, a także tego czy osoba, której dotyczy postępowanie w związku z nadużywaniem alkoholu powoduje rozkład życia rodzinnego (np. poprzez awantury, przemoc), demoralizację małoletnich (np. poprzez spożywanie alkoholu w ich obecności), uchyla się od pracy albo systematycznie zakłóca spokój lub porządek publiczny. Komisja kieruje taką osobę na badanie przez biegłego, którego celem jest wydanie opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu i wskazanie rodzaju zakładu leczniczego. Oczywiście komisja nie dysponuje możliwością przymuszenia osoby do poddania się badaniu, jeśli więc taka osoba nie podda się badaniu, komisja nie może jej do tego zmusić. W takiej sytuacji możliwe jest jednak skierowanie do sądu wniosku o orzeczenie obowiązku poddania się leczeniu. Komisja może ustalić fakt uzależnienia przy pomocy innych środków dowodowych, a po skierowaniu wniosku od sądu poddanie takiej osoby odpowiednim badaniom zarządzi sąd.
Kiedy Sąd wszczyna postępowanie?
Sąd wszczyna postępowanie na wniosek gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. Wypada wspomnieć, że podmiotem uprawnionym do wszczęcia takiego postępowania jest też prokurator. Niestety osoba, która zainicjowała postępowanie przed komisją i która w zdecydowanej większości wypadków jest osobą z najbliższego otoczenia osoby uzależnionej, a tym samym osobą posiadającą też wiedzę o historii leczenia i zachowaniach osoby uzależnionej, nie jest stroną toczącego się postępowania, co uniemożliwia jej jakiekolwiek wpływanie na tok sprawy i wydane orzeczenie, nie ma też prawnych możliwości uzyskiwania informacji o przebiegu tego postępowania. W takiej sytuacji jedynym wyjściem jest próba pozyskiwania informacji od komisji i wpływania na podejmowane przez nią w toku postępowania sądowego czynności.
Jakie orzeczenie wydaje Sąd?
O zastosowaniu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego orzeka sąd rejonowy właściwy według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy. Orzeczenie o obowiązku poddania się leczeniu w stacjonarnym (czyli zamkniętym) lub niestacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego zapada po przeprowadzeniu rozprawy, która powinna odbyć się w terminie jednego miesiąca od dnia wpływu wniosku.
Obowiązek poddania się leczeniu trwa tak długo, jak tego wymaga cel leczenia, nie dłużej jednak niż 2 lata od chwili uprawomocnienia się postanowienia. O ustaniu obowiązku poddania się leczeniu przed upływem wskazanego okresu decyduje sąd na wniosek osoby zobowiązanej, zakładu leczącego, kuratora, prokuratora lub z urzędu, po zasięgnięciu opinii zakładu, w którym osoba leczona przebywa. W wypadku ustania obowiązku poddania się leczeniu ponowne zastosowanie tego obowiązku wobec tej samej osoby nie może nastąpić przed upływem 3 miesięcy od jego ustania.
Rola kuratora.
Warto jeszcze wspomnieć, że orzekając o obowiązku poddania się leczeniu sąd może ustanowić na czas trwania tego obowiązku nadzór kuratora. Do jego zadań należy przede wszystkim podejmowanie starań, aby osoba objęta nadzorem poddała się leczeniu odwykowemu. Kurator powinien mieć z tą osobą stały kontakt, motywować do podejmowania leczenia i pomagać jej w przezwyciężaniu pojawiających się trudności, a także współpracować z rodziną, zakładem pracy, itp. Osoba objęta nadzorem kuratora ma obowiązek stawiania się na wezwanie sądu lub kuratora i wykonywania ich poleceń, dotyczących takiego postępowania w okresie nadzoru, które może się przyczynić do skrócenia czasu trwania obowiązku poddania się leczeniu. Kurator jest uprawniony do składania do sądu wniosków w sprawie zmiany postanowienia co do rodzaju zakładu leczenia odwykowego oraz w sprawie orzeczenia ustania obowiązku poddania się leczeniu, a także zawiadamiania sądu o potrzebie podjęcia innych niezbędnych czynności.
Po uprawomocnieniu się orzeczenia sąd wzywa osobę, w stosunku do której orzeczony został obowiązek poddania się leczeniu odwykowemu, do stawienia się dobrowolnie w oznaczonym dniu we wskazanym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu poddania się leczeniu, a w przypadku uchylania się od wykonania tego obowiązku przez osobę zobowiązaną możliwe jest zastosowanie przymusowego doprowadzenia przez Policję do zakładu leczniczego.
Poza wskazanym wyżej sposobem istnieje też możliwość samodzielnego zainicjowania postępowania przed sądem o skierowanie osoby uzależnionej od alkoholu na przymusowe leczenie odwykowe i uczestniczenia w tym postępowaniu w charakterze strony, ale w tym wypadku niezbędne jest uprzednie ubezwłasnowolnienie takiej osoby i podjęcie się wykonywania obowiązków opiekuna.