Jednym z najbardziej problematycznych i budzących emocje stron zagadnieniem związanym z rozwodem jest możliwość zasądzenia przez sąd alimentów na rzecz żony lub męża. Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje możliwość zasądzenia alimentów na rzecz byłego już współmałżonka, przy spełnieniu określonych przesłanek.
Kiedy sąd może zobowiązać jedną ze stron do regulowania alimentów na rzecz współmałżonka?
Alimenty na rzecz żony lub męża mogą zostać zasądzone wówczas, gdy strona zobowiązana do ich uiszczenia:
- została uznana za wyłącznie winną rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego. W takim przypadku sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego.
- została uznana za winną rozkładu pożycia (niewyłącznie), a drugi z małżonków (również winny rozkładu pożycia) znajduje się w niedostatku lub też sąd nie orzekał o winie (na zgodny wniosek stron), a drugi z małżonków znajduje się w niedostatku.
Wbrew więc dość powszechnej opinii nie tylko wyłącznie winni małżonkowie mogą zostać zobowiązani do uiszczania alimentów. Koniecznym warunkiem uzyskania alimentów jest wykazania niedostatku, jeżeli alimentów dochodzi się od małżonka niewyłącznie winnego.
Czym jest niedostatek?
W orzecznictwie przyjmuje się, że niedostatek to brak jakichkolwiek środków utrzymania lub też posiadanie niewielkich, nieadekwatnych do usprawiedliwionych potrzeb środków utrzymania. Stan niedostatku musi mieć charakter niezawiniony, co oznacza, że na niedostatek nie może powołać się np. zdrowa i w pełni sprawna osoba, która nie jest zainteresowana podjęciem żadnej pracy. Podkreślić należy, że przy weryfikowaniu, czy małżonek znajduje się w niedostatku sąd bierze pod uwagę potrzeby usprawiedliwione, a nie jakiekolwiek potrzeby małżonka uprawnionego.
Czym jest istotne pogorszenie sytuacji życiowej?
Nieco inaczej orzecznictwo określa stan ”istotnego pogorszenia sytuacji życiowej”. Kluczowe znaczenie ma tutaj bowiem porównania sytuacji, w której znajduje się obecnie małżonek uprawniony z hipotetyczną sytuacją, w jakiej znajdowałby się ten małżonek, gdyby nie rozpad pożycia stron, a w konsekwencji rozwód. Oznacza to, że sąd określając istotne pogorszenie sytuacji życiowej odwołuje się do dotychczasowego poziomu życia stron.
Jak długo trwa obowiązek alimentacyjny?
Obowiązek alimentacyjny wygasa:
- w każdym czasie w przypadku zawarcia nowego małżeństwa przez uprawnionego do alimentacji,
oraz
- po upływie 5 lat od rozwodu w przypadku, gdy zobowiązanym do alimentacji był małżonek niewinny (w przypadku rozwodu bez orzekania o winie); termin ten jednak może być przedłużony.
Wbrew powszechnej opinii obowiązek alimentacyjny nie obciąża więc tylko i wyłącznie małżonków uznanych za winnych w toku procesu o rozwód przez określony okres czasu. Zarówno jednak potencjalnie zobowiązany, jak i uprawniony powinni przygotować się do występowania z roszczeniami alimentacyjnymi, albowiem wykazanie zasadności lub niezasadności żądania wymaga dokładnej analizy sytuacji życiowej stron, a niekiedy również jej weryfikacji w świetle zasad współżycia społecznego. Warto pamiętać, że również po rozwodzie można wystąpić ze stosownym powództwem przeciwko byłemu małżonkowi, szczególnie wówczas, gdy dopiero po rozwodzie sytuacja życiowa któregoś z byłych małżonków uległa zmianie.