Czas trwania postępowania sądowego bywa bardzo różny i zależy od wielu czynników: stopnia skomplikowania danej sprawy, wielości kwestii wymagających wyjaśnienia, inicjatywy dowodowej stron i ich aktywności (lub jej braku) w toku tego postępowania itp. Jeżeli jednak strona postępowania dojdzie do przekonania, że czynności procesowe w jej sprawie trwają zbyt długo lub są nieuzasadnione, może skierować do sądu wyższego rzędu skargę. Kwestię tę reguluje odrębny akt prawny – ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (tekst jednolity Dz.U. z 2016 r. poz. 1259). Na gruncie tej ustawy stronom postępowania (sądowego lub przygotowawczego) przysługuje prawo do wniesienia skargi na „[…]jeżeli postępowanie zmierzające do wydania rozstrzygnięcia kończącego postępowanie w sprawie trwa dłużej niż to konieczne dla wyjaśnienia istotnych okoliczności faktycznych i prawnych albo dłużej niż to konieczne do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego (przewlekłość postępowania).” (art. 2 ust. 1 ustawy).
Czym jest przewlekłość postępowania?
W orzecznictwie przyjmuje się, że pojęcie przewlekłości, oznacza nie tylko niepodejmowanie żadnych czynności przez sąd, ale także podejmowanie czynności obiektywnie nieprawidłowych, prowadzących do nieuzasadnionej zwłoki w rozpatrzeniu sprawy (por. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2014 r., sygn. akt WSP 9/13). Przyjmuje się, że postępowanie przewlekłe to takie, którego czas trwania przekracza 12 miesięcy, jednakże przy rozstrzyganiu o przewlekłości postępowania danej sprawy zawsze należy rozważać jej indywidualne okoliczności. Decydującymi przesłankami są więc terminowość i prawidłowość czynności podjętych przez sąd w celu merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, jej charakter i zachowanie stron, a w szczególności strony, która zarzuca przewlekłość postępowania.
Warunki formalne skargi na przewlekłość postępowania.
Skargę na przewlekłość postępowania należy wnieść w toku toczącego się postępowania w sprawie i powinna ona spełniać wymagania przewidziane dla pisma procesowego. Skarga taka musi zawierać żądanie stwierdzenia przewlekłości postępowania w sprawie, której dotyczy, a w uzasadnieniu powinny zostać przytoczone okoliczności żądanie uzasadniające. Fakultatywnie w skardze można zamieścić żądanie wydania sądowi lub prokuratorowi zalecenia podjęcia w danym terminie odpowiednich czynności, a także żądanie zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej.
Zasądzenie sumy pieniężnej z tytułu przewlekłości.
Suma pieniężna zasądzana na rzecz skarżącego w przypadku uwzględnieniu skargi, w założeniu ustawodawcy, nie ma charakteru odszkodowawczego. Sąd Najwyższy w swoim postanowieniu z dnia 2 marca 2016 r. (syng. akt III SPP 45/16) stanowi – „Suma, o której mowa w tym przepisie nie jest odszkodowaniem za poniesione straty i utracone korzyści, ani zadośćuczynieniem pieniężnym za doznaną krzywdę w rozumieniu art. 445 KC. Przyznanie „odpowiedniej sumy pieniężnej” na podstawie art. 12 ust. 4 ustawy pełni rolę sankcji dla państwa za wadliwe zorganizowanie wymiaru sprawiedliwości.”
Orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje jakie czynniki sąd rozpoznający skargę winien brać pod uwagę przy określaniu wartości sumy pieniężnej. Z pewnością sąd musi rozważyć rodzaj dolegliwości spowodowanej dla strony opieszałością postępowania, czas trwania przewlekłości, jej przyczyny, charakter postępowania, w którym stwierdzono przewlekłość, a także wpływ strony na zaistnienie tej przewlekłości. Suma pieniężna winna obejmować straty moralne oraz faktyczne dolegliwości spowodowane nieuzasadnioną przewlekłością postępowania.
Podsumowanie
Skarga na przewlekłość postępowania może nie tylko wpłynąć na przyspieszenie czynności podejmowanych przez organ, ale i skutkować zasądzeniem dla stron konkretnej kwoty pieniężnej. Przed jej złożeniem warto jednak skonsultować się z fachowym pełnomocnikiem, albowiem wykazanie przesłanek przewlekłości i ocena zasadności składania skargi wymaga analizy akt postępowania i znajomości problematyki danej sprawy.