W dniu 3 kwietnia br. weszła w życie nowa ustawa o Sądzie Najwyższym (ustawa z dnia 8 grudnia 2017, Dz. U. 2018, nr 5), która wprowadza nieznaną dotychczas instytucję – skargę nadzwyczajną, rozpatrywaną przez Sąd Najwyższy.
Skarga nadzwyczajna to nadzwyczajny środek zaskarżenia prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego – rejonowego, okręgowego, apelacyjnego, jak również wojskowego, które zakończyło postępowanie w danej sprawie, którą można wywieść, gdy jest to konieczne dla zapewnienia praworządności i sprawiedliwości społecznej. Nadto, ustawa wymaga, aby skarżone orzeczenie:
- naruszało zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji
- w sposób rażący naruszało prawo przez błędną interpretację lub niewłaściwe zastosowanie,
- wskazywało na oczywistą sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zgromadzonych w sprawie dowodów, przy czym orzeczenie nie może zostać uchylone lub zmienione w trybie innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia.
Kto i w jakim terminie może wnieść skargę nadzwyczajną?
Podmiotami uprawnionymi do wniesienia skargi nadzwyczajnej są Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich, a w zakresie swojej właściwości: Prezes Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta, Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego, Rzecznik Finansowy oraz Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Termin na jej wniesienie wynosi 5 lat i rozpoczyna swój bieg od dnia uprawomocnienia się zaskarżanego orzeczenia, zaś gdy od orzeczenia wniesiono kasację bądź skargę kasacyjną – w terminie roku od dnia ich rozpoznania.
Ustawa stanowi, iż uwzględnienie skargi nadzwyczajnej na niekorzyść oskarżonego, którą wniesiono po upływie roku od dnia uprawomocnienia się orzeczenia (zaś po upływie 6 miesięcy w razie wniesienia kasacji albo skargi kasacyjnej) jest niedopuszczalne. Warto jednocześnie zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 115 omawianej ustawy skargę nadzwyczajną można wywieść od każdego orzeczenia, które uprawomocniło się po dniu 17 października 1997 roku w okresie 3 lat od dnia wejścia w życie ustawy tj. od dnia 3 kwietnia 2018 roku.
Dopuszczalność skargi nadzwyczajnej
W interesie tej samej osoby, od tego samego orzeczenia możliwe jest jednokrotne wniesienie skargi nadzwyczajnej. Nadto, nie jest możliwe oparcie skargi na tych samych zarzutach, na których oparto skargę kasacyjną lub kasację przyjętą do rozpoznania przez Sąd Najwyższy.
Nie dopuszcza się jednak wniesienia skargi kasacyjnej od wszystkich prawomocnych orzeczeń, bowiem ustawa wyłącza taką możliwość dla wyroku ustalającego nieistnienie małżeństwa orzekającego unieważnienie małżeństwa albo rozwód, jeżeli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się takiego orzeczenie zawarła związek małżeński oraz od postanowienia o przysposobieniu. Instytucja skargi nadzwyczajnej nie znajdzie także zastosowania w sprawach o wykroczenia i wykroczenia skarbowe.
Kto rozpoznaje skargę nadzwyczajną?
Skargę rozpoznaje zawsze Sąd Najwyższy, zasadniczo w składzie 2 sędziów Sądu Najwyższego orzekających w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz 1 ławnika Sądu Najwyższego.
W przypadku, gdy skargę nadzwyczajną wniesiono od orzeczenia Sądu Najwyższego, sprawa rozpoznawana jest w składzie 5 sędziów Sądu Najwyższego orzekających w ww. Izbie oraz 2 ławników Sądu Najwyższego.
Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego
Po rozpoznaniu przez Sąd Najwyższy, skarga nadzwyczajna może zostać uwzględniona bądź oddalona. Uwzględniając skargę Sąd Najwyższy uchyla zaskarżone orzeczenie w całości lub w części oraz orzeka stosownie do wyników rozprawy co do istoty sprawy albo przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania właściwemu sądowi – w razie potrzeby uchylając także orzeczenie sądu pierwszej instancji, albo umarza postępowanie. W razie stwierdzenia braku podstawy do uchylenia zaskarżonego orzeczenia, Sąd Najwyższy oddala skargę.
Sąd Najwyższy może także kierować pytania prawne do Trybunału Konstytucyjnego. Z pytaniem takim występuje w przypadku uznania, iż przyczyną naruszenia przez orzeczenie zasad lub wolności i praw człowieka i obywatela zagwarantowanych w Konstytucji, jest niezgodność ustawy z Konstytucją. W oczekiwaniu na rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego, Sąd Najwyższy może podjąć decyzję o zawieszeniu postępowania.
Gdy zaskarżone orzeczenie nie zawiera uzasadnienia, wówczas Sąd Najwyższy może żądać jego sporządzenia.
Należy wskazać, iż jeżeli od uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia upłynęło 5 lat, zaś orzeczenie wywołało nieodwracalne skutki prawne lub przemawiają za tym zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji, Sąd Najwyższy może ograniczyć się do stwierdzenia wydania zaskarżonego orzeczenia z naruszeniem prawa oraz wskazania okoliczności, z powodu których wydał takie rozstrzygnięcie.