W ostatnich dniach media donosiły o wystąpieniu Rzecznika Praw Obywatelskich do Ministra Sprawiedliwości z prośbą o podjęcie prac w celu zdefiniowania w polskim prawie pojęcia opieki naprzemiennej. Minister Sprawiedliwości w odpowiedzi na to wystąpienie wskazał, iż w jego ocenie nie ma potrzeby dokonywania takiej regulacji (teksty obu pism dostępne są na stronie www.rpo.gov.pl).
Czym jest opieka naprzemienna?
Termin ten wprost wskazany jest w ustawie z dnia 11 lutego 2016 roku o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. 2016, poz. 195 z późn. zm.) Ustawa ta nie zawiera jednak definicji tego pojęcia, kodeks rodzinny i opiekuńczy posługuje się natomiast określeniem „piecza naprzemienna”. Ministerstwo w swoim piśmie wskazuje, że pojęcie opieki naprzemiennej odnosi się właśnie do pieczy, jako elementu składowego władzy rodzicielskiej.
Orzeczenie pieczy naprzemiennej polega więc na opisowym wskazaniu przez sąd, że dziecko po rozstaniu rodziców będzie zamieszkiwało z każdym z nich w powtarzających się okresach. W praktyce najczęściej są to okresy tygodniowe lub dwutygodniowe, na przykład przez dwa pierwsze tygodnie miesiące dziecko zamieszkuje z mamą, a przez dwa ostatnie tygodnie – z tatą. Podkreślić należy, że w takiej sytuacji obojgu rodzicom pozostawia się pełnię władzy rodzicielskiej.
Czy rodzice mogą się porozumieć co do sposobu sprawowania pieczy naprzemiennej?
Obecnie brzmienie art. 58 i 107 kro wskazuje wprost, że Sąd w postępowaniu dotyczącym dziecka (zarówno w sprawie o rozwód, jak i w sprawie o powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej) uwzględnia pisemne porozumienie rodziców co do sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej. Oznacza to, że to w pierwszej kolejności rodzice, a nie Sąd winni decydować, w jaki sposób chcą wykonywać władzę rodzicielską. Regułą powinno być więc obecnie wspólne ustalenie, najlepiej jeszcze przed skierowaniem sprawy do sądu, w jaki sposób strony mogą wspólnie wykonywać władzę rodzicielską.
Co w przypadku, gdy rodzice nie potrafią się porozumieć w kwestii wykonywania władzy rodzicielskiej?
W sytuacji, gdy rodzice nie są w stanie uzgodnić treści porozumienia i ustalić sposobu wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej, sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Oznacza to, że nawet brak porozumienia pomiędzy rodzicami nie uniemożliwia orzeczenia o wspólnym wykonywaniu władzy rodzicielskiej i pieczy naprzemiennej.
Czy sądy często decydują się na orzeczenie pieczy naprzemiennej?
Z takim pytaniem spotykamy się dość często. Statystyki wskazują na zwiększenie częstości takich właśnie orzeczeń, również z naszego doświadczenia wynika, że sądy chętniej decydują się na właśnie takie model sprawowania pieczy nad dzieckiem. Niezbędne ku temu jest jednak stwierdzenie, że faktycznie takie rozwiązanie jest zgodne z dobrem małoletniego. W tym celu sądy często korzystają z opinii biegłych, przeprowadzają wywiady środowiskowe czy przesłuchania świadków. Czynnikami przemawiającymi za orzeczeniem pieczy naprzemiennej są dobre relacje pomiędzy rodzicami, silny związek emocjonalny z dzieckiem, a także bliskość miejsca zamieszkania stron i warunki lokalowe.
Piecza naprzemienna jest instytucją mającą tylu samo zwolenników, co przeciwników. Dla rodziców silnie związanych ze swoim dzieckiem, którzy nie chcą spędzać z nim jedynie weekendów, czy wakacji jest to rozwiązanie z pewnością atrakcyjne. W każdym przypadku, uwzględniając indywidualne cechy dziecka, a także relacje pomiędzy rodzicami, należy więc szczegółowo przemyśleć możliwość zastosowania takiego właśnie rozwiązania. Warto jednocześnie pamiętać, że w takiej sytuacji można i należy skorzystać z porady psychologa, prawnika czy mediatora, a więc osób, które bez emocji, ale za to z odpowiednią wiedzą i umiejętnościami, będą mogły stwierdzić słuszność takiego rozwiązania.