Wraz z wprowadzeniem do kodeksu cywilnego z dniem 8 września 2016 roku definicji legalnej dokumentu ustawodawca zdecydował o wprowadzeniu nowej formy czynności prawnej – dokumentowej. Zgodnie z treścią art. 77(2) kodeksu cywilnego do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie. Jak wynika z uzasadnienia projektu zamiarem ustawodawcy w odniesieniu do wprowadzenia tego przepisu było m.in. odformalizowanie obrotu. Co do słuszności tego argumentu można by mieć jednak spore wątpliwości. Nie może bowiem umknąć, że ustawodawca wprowadził tę formę czynności przede wszystkim jako formę umowną. Jako forma ustawowa została ona przewidziana jedynie w odniesieniu do umowy pożyczki przekraczającej 1000 zł (art. 720 kc) oraz w art. 77§ 2 kc. Nie ulega zaś wątpliwości, że stosowanie dokumentowej formy czynności prawnej było dopuszczalne i przed nowelizacją na zasadzie swobody umów.
Jak wynika z cytowanego wyżej przepisu dla jego interpretacji zasadnicze znaczenie ma pojęcie dokumentu, które zostało omówione w części I niniejszego artykułu. Dla formy dokumentowej znaczenie mają jednak takie dokumenty, w których zawarto oświadczenie woli – oświadczenie woli ma być złożone w postaci dokumentu. Należy przy tym podkreślić, że nie musi to być tekst – forma dokumentowa będzie więc zachowana także gdy oświadczenie woli zostało wyrażone w innej postaci niż tekst (np. nagranie). Niewątpliwie stanowi to rewolucyjną zmianę w zakresie regulacji form czynności prawnych. Z dokumentową formą czynności prawnych będziemy mieć zatem do czynienia w przypadku wiadomości sms, e-mail, faksu czy nagrania video.
Z punktu widzenia dokumentowej formy czynności prawnej istotne jest również aby oświadczenie woli złożone zostało w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie. I ta kwestia może rodzić jednak pewne wątpliwości interpretacyjne jak np. czy osoba ta musi być wyraźnie wskazana w treści oświadczenia, z czyjej perspektywy należy oceniać czy możliwie jest ustalenie nadawcy (czy chodzi o odbiorcę danego oświadczenia czy o obiektywną możliwość takiego ustalenia).
Warto też dodać, że dokumentowa forma czynności prawnych jest co do zasady formą ad probationem (art. 77§ 1 kc), co oznacza jedynie pewne ograniczenia dowodowe w razie niedochowania tej formy, a nowością jest jedynie możliwość uprawdopodobnienia faktu dokonania czynności prawnej za pomocą dokumentu, a nie jak dotychczas – za pomocą pisma.
Na zakończenie należy jeszcze zwrócić uwagę, że nie do wszystkich dokumentów w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego stosować będziemy wprost przepisy postępowania cywilnego dotyczące dokumentów (Dział III, Rozdział 2, Oddział 2 kpc). Zgodnie z dodanym art. 243(1) kpc „Przepisy niniejszego oddziału stosuje się do dokumentów zawierających tekst, umożliwiających ustalenie ich wystawców”. Z powyższego wynika, że na gruncie kpc chodzi tylko o takie dokumenty, które zawierają tekst i co do których można ustalić ich wystawców. Ograniczenie to jest jednak istotnie łagodzone poprzez nowy art. 308 kpc, z którego wynika, że dowody z innych dokumentów niż wymienione w art. 243(1) sąd przeprowadza stosując odpowiednio przepisy o dowodzie z oględzin oraz dowodzie z dokumentów.
Zasygnalizowane powyżej wątpliwości wskazują, że dokonana nowelizacja prawa nie została przez ustawodawcę przemyślana i choć na pierwszy rzut oka wydaje się dość rewolucyjna, to jednak analiza szczegółowych rozwiązań stawia pod znakiem zapytania celowość wprowadzonych zmian. Wydaje się, że liczne wątpliwości interpretacyjne przysporzą szeregu problemów w stosowaniu tych przepisów, na których rozwiązanie trzeba będzie poczekać do czasu pojawienia się pierwszych orzeczeń sądów, w tym przede wszystkim Sądu Najwyższego.